Jak wykryć oszustwa finansowe? Jedną z najważniejszych postać w wykrywaniu oszustw finansowo – księgowych jest biegły rewident. To on ma za zadanie przeprowadzić badanie sprawozdania finansowego, które polega na obiektywnym ustaleniu prawdziwości i określenia zgodności z przyjętymi kryteriami oceny informacji przedstawionych w badanym sprawozdaniu finansowym. Biegły dokonuje również rewizji ksiąg rachunkowych, które stanowią podstawę do sporządzenia sprawozdania finansowego. Rezultatem pracy biegłego rewidenta jest opinia oraz raport z przeprowadzonego badania. Niniejszy artykuł przedstawi możliwości wykrycia oszustw finansowych przez biegłego rewidenta.

Wykrywanie oszustw finansowych

Podstawową wiedzą, którą biegły rewident musi posiąść przed rozpoczęciem badania sprawozdania finansowego, jest uzyskanie wysokiego stopnia pewności (choć nie stopnia absolutnego) o wiarygodności informacji, które są zaprezentowane w badanym zeznaniu finansowo – majątkowym. Informacje takie uzyskiwane są na etapie badania wstępnego. Audytor musi uzyskać pewność, że sprawozdanie finansowe oraz księgi rachunkowe są wolne od uchybień – pominięć lub zniekształceń informacji zawartych w sprawozdaniu finansowym.

W celu uzyskania odpowiedniego poziomu pewności biegły rewident przeprowadza badanie:

• zgodności – pośrednie sprawdzenie wiarygodności – wykonywanie odpowiednich testów, które mają ustalić prawidłowość zaprojektowania oraz skuteczność działania systemu księgowego i kontroli wewnętrznej badanego podmiotu, jeśli na tym poziomie biegły rewident uzyska wysoki poziom zaufania może ograniczyć kolejny etap, którym jest badanie wiarygodności,
• wiarygodności – bezpośrednie sprawdzenie wiarygodności – wykonywanie testów w celu uzyskania dowodów badania stwierdzających wykrycie (lub ich brach) istotnych nieprawidłowości sprawozdania finansowego. Badanie wiarygodności pozawala biegłemu rewidentowi na zweryfikowanie poprawności stwierdzeń zawartych w sprawozdaniu finansowym.

Wyniki przeprowadzonego badania wstępnego powinny pozwolić na ustalenie, czy w sprawozdaniu finansowym zawarto prawdziwe stwierdzenia, co oznacza, że przedstawiają w sposób rzetelny i jasny sytuację majątkowo – finansową badanej jednostki. Biegły rewident musi przeprowadzić badanie w określonych obszarach (aspektach badania) tak, aby uzyskał odpowiednią pewność, że wykazane w sprawozdaniu finansowym wielkości ekonomiczne:

• ujęte zostały w sposób komplety – aspekt kompletności,

• istniały na dzień sporządzenia sprawozdania finansowego – aspekt istnienia,
• znajdują się pod kontrolą jednostki gospodarczej (aspekty wykazane w zeznaniu rocznym) oraz odzwierciedlają rzeczywiste zadłużenie – aspekt własności,
• zostały właściwie wycenione, biorąc pod uwagę zasadę kontynuacji działalności i zasadę ostrożnej wyceny – aspekt wyceny,
• zostały wykazane w odpowiedniej kwocie i są właściwie udokumentowane – aspekt dokładności,
• przypisano do właściwego okresu sprawozdawczego – aspekt prawidłowości rozgraniczenia w czasie,
• poprawnie zostały sklasyfikowane oraz zaprezentowane i ujawnione w sprawozdaniu finansowym – aspekt prezentacji i ujawnienia.

Badanie kompletności

Jednym z etapów/testów, jest badanie kompletności, które ustala, czy wszelkie istotne informacje, które mają wpływ na ocenę sytuacji majątkowo – finansowej oraz na wynik finansowy, zostały ujawnione i zaprezentowane w sprawozdaniu finansowym. Badanie to cechuje się ukierunkowaniem na wykrycie niedoborów stwierdzeń w odniesieniu do faktycznego stanu na dzień bilansowy. Niedobór stwierdzenia jest istotną nieprawidłowością i przejawia się brakiem danych liczbowych i/lub słownych w badanym sprawozdaniu finansowym. W tym przypadku nie ma znaczenia, czy niedobór powstał w sposób świadomy, czy nieświadomy. Wykrycie niedoboru stwierdzeń wskazuje na niekompletność danych przedstawionych w badanym sprawozdaniu finansowym oraz wyniku finansowym.

Badanie istnienia

Badanie istnienia cechuje się próbą ustalenia, na dzień bilansowy, wszystkich wielkości ekonomicznych ujawnionych i zaprezentowanych w rocznym sprawozdaniu finansowym, czyli ustalenia istnienia aktywów oraz pasywów, z wyszczególnieniem zobowiązań publicznoprawnych. Badanie to ma za zadanie wykryć nadwyżki stwierdzeń w stosunku do stanu rzeczywistego występującego na moment bilansowy. Nadwyżka stwierdzeń jest to ujawniona informacja zawarta w sprawozdaniu finansowym, która przedstawia nieistniejące wielkości ekonomiczne. Wykryte nadwyżki stawiają pod znakiem zapytania działania kierownika jednostki. Mogą one stanowić o celowym działaniu, aby zniekształcić rzeczywisty obraz sytuacji majątkowo – finansowej lub wyniku finansowego.

Struktura aktywów oraz ich zasoby majątkowe uwarunkowane są w głównej mierze od kontroli przyszłych korzyści ekonomicznych, jakie podmiot badany zamierza oraz jest w stanie osiągnąć. Prawo do kontroli przyszłych korzyści zazwyczaj nadaje prawo z tytułu własności zasobu majątkowego.

Zaprezentowane w sprawozdaniu finansowym zobowiązania oraz rezerwy powinny znajdować odzwierciedlenie faktycznego zadłużenia podmiotu gospodarczego na dzień sprawozdawczy i powinny być potwierdzone stosownymi umowami, które zawarła jednostka oraz są skutkiem przeszłych zdarzeń gospodarczych. Umowa musi określać obowiązek wykonania świadczenia na rzecz wierzyciela z wykorzystaniem aktywów, które są  lub dopiero będą  w posiadaniu jednostki.

Badanie zasadności

Badanie zasadności odnosi się osobno do aktywów i pasywów. Badając aktywa biegły rewident musi uzyskać dowody, które potwierdzają nabyte prawa jednostki badanej do aktywów wraz z ustaleniem ograniczeń tych praw. Odnośnie zobowiązań i rezerw audytor powinien uzyskać dowody z badania, które potwierdzają obowiązki wykonania w przyszłości świadczeń na korzyść wierzycieli, co wygeneruje rozchód zasobów majątkowych. Dodatkowo biegły rewident zobowiązany jest sprawdzić, czy zobowiązania zaprezentowane w badanym sprawozdaniu nie są wynikiem zobowiązań warunkowych (np. z tytułu kaucji gwarancyjnych, dokonanych przewłaszczeń lub innych tytułów).

Badanie prawidłowości

Kolejnym badaniem, jest badanie prawidłowości wyceny bilansowej, które ma za zadanie zebranie dowodów potwierdzających prawidłowy sposób wyceny składników aktywów
i pasywów na dzień bilansowy. Prawidłowość wyceny polega na zachowaniu podczas wyceny składników aktywów i pasywów zasad polityki rachunkowości obowiązującej w jednostce, zachowania zasady kontynuacji oraz zasady ostrożnej wyceny. Audytor przeprowadzając badanie musi uzyskać odpowiednią pewność, że aktywa oraz przychody nie zostały zawyżone, a także czy zobowiązania i rezerwy nie zostały zaniżone, co powoduje automatycznie zaniżenie kosztów. Biegły rewident powinien również uzyskać dowody badania, że nie miały miejsca okoliczności, które wiązałyby się z utratą płynności finansowej lub z problemami finansowania. Badaniu podlega również sfera operacyjna, która ma wpływ na zasadę kontynuacji działalności w przyszłości.

Badanie dokładności

Przeprowadzając badanie aspektu dokładności biegły rewident powinien uzyskać dowody badania potwierdzające zachowanie należytej staranności podczas:

• ustalenia oraz stosowania cen na podstawie, których przeprowadzano wyceny w ciągu roku sprawozdawczego, a także na dzień bilansowy,
• rozliczenia różnic powstałych podczas wyceny bilansowej,
• inwentaryzacji składników rzeczowych,
• rozliczenia przychodów i rozchodów związanych z poszczególnymi składnikami bilansowymi,
• ustalenia okresów rozliczeniowych, które wpływają na zużycie środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, wysokość rat rozliczeń międzyokresowych przychodów i kosztów, itp.,
• wyliczenia rachunku kalkulacyjnego.

W związku z powyższym, biegły rewident, przeprowadzając badanie dokładności, powinien uzyskać dowody badania, które pozwolą mu uzyskać dostateczną pewność, że nie występują znaczące błędy, które mogą być spowodowane niedokładnymi pomiarami realizowanymi na potrzeby prowadzenia ksiąg rachunkowych oraz sporządzenia rocznego sprawozdania finansowego.

Prawidłowość przypisania uzyskanych przychodów oraz poniesionych kosztów do właściwego okresu sprawozdawczego weryfikowana jest podczas badania poprawnego rozgraniczenia w czasie. W przypadku, jeśli z jednej strony wszelkie poniesione koszty oraz osiągnięte przychody zostały przypisane do okresu, w którym powstały, a z drugiej strony przychodom uznanym za osiągnięte w danym okresie przeciwstawiono współmierne do nich koszty, wtedy można powiedzieć o poprawności rozgraniczenia w czasie.

Biegły rewident powinien w tym badaniu uzyskać dostateczną pewność, że w badanej jednostce nie wystąpiły skutki zdarzeń gospodarczych, które przypisane zostały do nieodpowiedniego okresu sprawozdawczego. Audytor musi uzyskać również pewność o tym, że pomiędzy przychodami i kosztami, które wpłynęły na wynik finansowy, zachodziła współmierność merytoryczna oraz czasowa.

Badanie poprawnej klasyfikacji

Badanie wiarygodności kończy badanie poprawnej klasyfikacji oraz prezentacji i ujawniania w sprawozdaniu finansowym. Ustawodawca przewidział dużą pojemność treści, które mogą być ujęte w pozycjach sprawozdawczych, dlatego ważne jest, aby w sprawozdaniu finansowym poszczególne aktywa i pasywa oraz koszty i przychody prawidłowo przypisać do odpowiednich pozycji bilansowych, według ich treści ekonomicznych. Prawidłowa klasyfikacja pozwala na prawidłową prezentację oraz ujawnienie poszczególnych wielkości ekonomicznych w sprawozdaniu finansowym. Biegły rewident po tym badaniu musi mieć pewność, że:

• nie wystąpiła błędna klasyfikacja poszczególnych wielkości ekonomicznych,
• zaprezentowane i ujawnione wielkości ekonomiczne są zgodne z zakresem treści poszczególnych pozycji sprawozdawczych.

Opinia biegłego rewidenta

Powyższe procedury badawcze oraz rezultaty ich przeprowadzenia mają wypływ na przekonanie biegłego rewidenta o zgodności i wiarygodności badanego sprawozdania finansowego. Wszystkie rezultaty muszą opierać się o zebrane dowody badania, które stanowią dokumentację rewizyjną. Na podstawie powyższych oraz innych badań biegły rewident wydaje opinię o sprawozdaniu finansowym jednostki. Jeśli biegły rewident odkryje znamiona oszustwa lub manipulacji, musi ujawnić ten fakt w opinii oraz raporcie z badania. Kolejnym krokiem w takim przypadku jest powiadomienie odpowiednich instytucji o możliwości wystąpienia oszustwa. Biegły rewident nie posiada odpowiedniej wiedzy oraz uprawnień, aby osądzać, czy zachodzące w jednostce procesy były przestępstwem w rozumieniu prawa. Biegły rewident w trakcie badania zgodności i wiarygodności powinien wykryć większość wymienionych wcześniej oszustw.

Historia pokazuje, że zdarzają się przypadki nieuczciwych biegłych rewidentów. Innym ważnym czynnikiem jest fakt, że badaniu sprawozdań finansowych podlega tylko część jednostek gospodarczych w naszym kraju. A co z pozostałymi podmiotami? To już pozostawiamy do Państwa oceny.

Źródło: artykuł opracowany (za zgodą autorki) przez Resulto Sp. z o.o. na podstawie pracy dyplomowej mgr Anny Jagodzińskiej „ROZSZERZENIE ODPOWIEDZIALNOŚCI KSIĘGOWEGO METODĄ NA OGRANICZENIE OSZUSTW FINANSOWO – KSIĘGOWYCH”.

Pomagamy w podejmowaniu racjonalnych decyzji inwestycyjnych. Zapytaj o naszą ofertę:

tel.: +48 783 366 476, e-mail: poczta@resulto.pl

Wszelkie prawa do artykułu posiada Resulto Sp. z o.o. Kopiowanie i wykorzystanie fragmentów tekstu dozwolone jedynie pod warunkiem podania źródła.